Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleşen bir düzen bileğildir. Dostluk, toplum içre insanoğluın hakikat nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Türe kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene eklemek, içtimai yaşamın gerçekleşmesini uydurmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin karşısına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, katiyetle yakınlarında kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle toplum içre insanoğluın hattıhareket ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte tüze, ölümlü davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tip, bir bütündür.” İnsan-ölümlü, ölümlü-doğa ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birçok fikir ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, toplum sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak belirten reylerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini uydurmak için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın bütünüdür. Daha yaygın bir teşhismıyla tüze, adalete yönelmiş içtimai yaşama düzenidir. Dostluk Sözcük Anlamı Dostluk kelimesi Arapça “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “pay” kelimesinin çoğşanlı “ilenme’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakılırsa tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mazmunında da kullanılır. Yöntem Anlamı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu karınin hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Makul bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi içre çizgi olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri sayfa meydan kısmına Özel Dostluk, kişiler ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun temellıca madun dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları ölümlü davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun eder kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle benzeşim nitelikteki birlik durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk meydanında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları dikilmek karınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve kazanç cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kazanç mantinota; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları üzere değişik tüze dallarında değişik yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasi reyleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir yaşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai yaşamı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun teamül amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile toplum içre yaşayan insanoğluın, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni yaşamın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın natürel mimarisına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine onat yürütmek zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile kapalıdır; kazançlı yoksulluklara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir tertip altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak doğru kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere iki değişik anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet mazmunında kişisel bir özelliği deyimler. Isim her dakika haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni icra etmek yolunda durmadan ve bileğaksiyonmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet nosyonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze meydanında hukuki eder olarak kal konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karınermiş kurallar birlikü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve kullanıvermek yerinde bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir eder niteliğindeki adalettir. Dostluk bir toplum düzenini karınerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; icap mevcut düzeni saklamak, gerekse onu bileğaksiyontirmeyi meşrulaştırmak karınin her dakika adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta karşımıza kurulu tüze düzenlerinin birincil örneği, olması gereken tüze mazmunında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut tüze düzenlerinin kendisine onat olup olmadığı açısından bir eder ve yorum ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve olumsuz karşılıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon balans içre olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Normal olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşama uyacak, hem bile bu içtimai yaşamın barış içre sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çalışacaktır.
2022-06-20